Uczymy się całe życie i nie jest to jedynie rodzaj ludowej mądrości, prawdy przekazywanej potomnym przez starsze pokolenia. Kształcenie ustawiczne (tzw. lifelong learning) zostało zdefiniowane przez UNESCO. Jak zapamiętać, to czego nauczyliśmy się w szkole, na studiach, podczas różnego rodzaju kursów, szkoleń, webinarów? Łatwiej będzie sprostać temu zadaniu, jeżeli pozna się zasady funkcjonowania różnych rodzajów pamięci – wiedza na ten temat pomoże to również w nauce języków.
Jest kilka rodzajów pamięci
Sprawa jest trochę bardziej skomplikowana: nie ma czegoś takiego jak jeden wielki zbiornik o nazwie pamięć. Istnieje wiele systemów opisujących mechanizm zapamiętywania. Jeden z nich, który wyróżnia 3 główne rodzaje pamięci i opisuje wzajemne oddziaływania pomiędzy nimi, to magazynowy system pamięci Atkinsona i Shiffrina. Zakłada on, że nasza pamięć dzieli się na 3 magazyny, które pozostają ze sobą w dynamicznych relacjach. Te 3 magazyny to:
Przyjrzyjmy się bliżej strukturom, jakie wyodrębnili i opisali Atkinson i Shiffrin:
Pamięć sensoryczna
Wszystkie informacje, które odbieramy przy pomocy zmysłów, dostają się do bloku pamięci sensorycznej. Ma ona postać dosłowną: jeśli zapamiętujemy informację zarejestrowaną przez kanał słuchowy, to ma postać echoiczną (czyli przez krótki czas w dosłowny sposób pamiętamy ten dźwięk). Jeśli zarejestrowaliśmy daną rzecz przez kanał wzrokowy, to przez krótki czas pamiętamy w sposób dosłowny zarejestrowany obraz. Dane wizualne są przechowywane w tym bloku do 0,5 sekundy, a dźwięki do 2 sekund. Z powodu bardzo krótkiego czasu przechowywania informacji w pamięci sensorycznej, inną nazwą, pod którą funkcjonuje ten blok, jest pamięć ultrakrótka. Ma on dużą objętość, ale jest też nieustannie bombardowany nowymi bodźcami, z których większość nie ma szansy zostać zapamiętana.
Do pamięci krótkotrwałej przedostają się jedynie te dane, które nasz mózg z jakiegoś powodu uznał za istotne. Oznacza to, że do magazynu pamięci krótkotrwałej przenoszone są informacje, na które zwróciliśmy większą uwagę, choć warto zaznaczyć, że proces ten pozostaje nieuświadomiony.
Pamięć krótkotrwała, czyli pamięć robocza
Ten rodzaj pamięci również nie odpowiada za długie magazynowanie informacji: czas ich przechowywania w bloku pamięci krótkotrwałej to kilkadziesiąt sekund. Nie ma on również dużej objętości. Jest w stanie przechować jednocześnie 7 +/- 2 jednostki informacji. Jeśli do pamięci krótkotrwałej napływa więcej informacji, część jest automatycznie eliminowana lub uogólniania.
Oczywiście część danych pozostaje z nami na dłużej – zostaje przeniesiona do obszaru pamięci długotrwałej. Proces ten, w przeciwieństwie do filtrowania informacji w pamięci sensorycznej, jest świadomy. Celowe utrwalanie bodźców przetrzymywanych w pamięci krótkotrwałej i przenoszenie ich do pamięci długotrwałej nazywane jest konsolidacją śladów pamięciowych. Jak dochodzi zapamiętania tego, czego się nauczyliśmy? Kluczowe jest powtarzanie. W procesie zapamiętywania można stosować powtarzanie aktywne, które polega np. na wielokrotnym powtórzeniu na głos konkretnego materiału. Inną metodą na przeniesienie informacji do pamięci długotrwałej jest powtarzanie opracowujące, które polega na powiązaniu nowych informacji z wiedzą, którą już posiadamy. Może to być zapamiętywanie poprzez skojarzenia. Chcąc np. zapamiętać adres, warto powiązać go z jakąś historią ze swojego życia, z wyrazistym wydarzeniem, które mocno utrwaliło się w pamięci.
W procesie zapamiętywania tego, czego się nauczyliśmy, bardzo ważna jest też częstotliwość powtórek. Możecie przekonać się o tym, np. korzystając z aplikacji SuperMemo, która zwiększa przyswajalność materiału, stosując system inteligentnych powtórek – algorytm dopasowuje częstotliwość powtórek do indywidualnych predyspozycji danej osoby.
Jednak, na jak długo, to co zapamiętaliśmy z nauki, pozostaje w pamięci długotrwałej? Przyjrzyjmy się temu najbardziej pojemnemu rodzajowi pamięci.
Pamięć długotrwała
Jeśli w porównaniu pamięci krótkotrwałej i długotrwałej posłużyć się analogią komputerową to ta krótkotrwała jest pamięcią roboczą podobną do pamięci RAM, natomiast pamięć długotrwałą należałoby nazwać twardym dyskiem. Rejestrujemy na nim informacje, które następnie są pobierane w miarę potrzeb przez pamięć roboczą. Blok pamięci długotrwałej ma ogromną objętość. Informacje, które tam już trafiły, są przechowywane bardzo długo, w pewnym uproszczeniu – przez całe życie. W tym magazynie zapamiętywane jest wszystko to, czego się nauczyliśmy. Są tam zarówno pojęcia geograficzne, zasady gramatyki angielskiej, umiejętności matematyczne jak i wspomnienia z pierwszego wyjazdu w góry.
Pamięć długotrwałą dzieli się na pamięć deklaratywna i niedeklaratywną, choć wśród naukowców nie ma zgody co do szczegółowego podziału.
Pamięcią deklaratywną nazywamy rodzaj pamięci obejmującej fakty, które możemy zakomunikować słownie, czyli odpowiadające na pytanie „co”. W zależności od tego, czy jest to wiedza szkolna, czy zdarzenie autobiograficzne, wyróżnia się w jej obrębie pamięć semantyczną i epizodyczną. Pamięć niedeklaratywna to przede wszystkim pamięć „jak” – jak prowadzić samochód, czy jak zawiązywać buty.
Gdybyśmy poszukali praktycznych przykładów, to znajomość słówka „skating” –„jeździć na rolkach” zakwalifikujemy do pamięci semantycznej, wspomnienia z ostatniej jazdy na rolkach to nasza pamięć epizodyczna, a umiejętność jeżdżenia na nich należy do obszaru pamięci niedeklaratywnej.
Jak działa pamięć
Jak zapamiętujemy, to czego się nauczyliśmy?
Zapamiętywanie to stworzenie długotrwałego śladu pamięciowego. Proces ten odbywa się na poziomie pamięci długiego okresu. W sensie neurologicznym i fizjologicznym odpowiada temu przejście od nietrwałego bioelektrycznego śladu pamięciowego do trwałego, który ma postać biochemiczną. Dla zapamiętania kluczowy jest zatem odcinek pomiędzy pamięcią krótkotrwałą i długotrwałą.
Co powoduje, że niektóre informacje oddalą się w niebyt i zapomnienie, a niektóre przejdą do trwałych struktur pamięci – czyli zostaną zapamiętane? Procesy, które powodują, że informacja przechodzi z poziomu nietrwałego do trwałej postaci w bloku pamięci długotrwałej to:
powtarzanie – proces, o którym wspomnieliśmy już wcześniej,
organizowanie – czyli układanie w logiczne ciągi i struktury,
werbalizacja – czyli nadawanie postaci słownej,
wyobraźnia – czyli skojarzenia obrazowe, kinestetyczne, emocjonalne,
koncentracja.
W jaki sposób je zastosować? Znakomicie nadają się do tego nowoczesne techniki szybkiej nauki np. multisensoryczne techniki pamięciowe, czy Mind Mapping, który jest techniką organizującą wiedzę i ułatwiająca zapamiętywanie. Technika ta polega na tworzeniu tzw. map myśli. W ich centrum stawiamy podstawowy koncept, jakieś zagadnienie, które chcemy sobie przyswoić i dorysowujemy do niego gałęzie, prezentujące (najczęściej za pomocą słów-kluczy) bardziej szczegółowe kwestie.
Wiedza na temat pamięci krótkotrwałej i długotrwałej, a także na temat funkcjonowania mózgu przyczynia się do wytwarzania nowych metod przyswajania wiedzy. Czerpiemy z nich również przy tworzeniu kursów SuperMemo. Stosujemy inteligentne powtórki, ale też tworząc multimedialne kursy, pobudzamy wiele zmysłów, co ułatwia zapamiętywanie. Będąc bogatszym o wiedzę na temat meandrów pamięci, łatwiej świadomie wybierać skuteczniejsze ścieżki nauki.
