Przydatność efektów psychologicznych
Takie zjawiska jak efekt częstej ekspozycji, mere-exposure effect, polegający na pozytywnej ocenie rzeczy, które widzimy częściej, praktykują na nas marketingowcy, podobnie jak efekt Polyannny, polegający na szukaniu pozytywów w każdej sytuacji przy równoczesnym ignorowaniu jej nieprzyjemnych aspektów. Jednak istnieją też efekty psychologiczne, które znajdują zastosowanie podczas uczenia się. To dzięki nim możemy zwiększyć efektywność naszych wysiłków.
Wykorzystanie efektów występujących w sposób naturalny podczas zapamiętywania przypomina działanie judo, gdy wykorzystując odpowiednio zasadę dźwigni czy środka ciężkości, możemy pokonać silniejszego przeciwnika. Część z nich wykorzystujemy nieświadomie, a psychologowie poprzez badanie i eksperymenty potwierdzili wiele intuicyjnych zasad – choć równie wiele zakwestionowali.
Czym jest efekt Cocktail Party?
Pierwszy z efektów psychologicznych, który występuje w czasie procesów pamięciowych to efekt Cocktail Party, znany również pod bardziej poważną nazwą efektu odniesienia do ja (self –reference effect). Polega on na tym, że łatwiej zapamiętujemy taki materiał, który jest ważny dla nas osobiście lub odnosi się do nas – takie informacje łatwo przebijają się do naszej pamięci z szumu informacyjnego, podobnie jak nieomylnie wyłowimy z gwaru rozmów na przyjęciu nasze imię czy nazwisko wypowiedziane przez któregoś z uczestników imprezy. Stąd też wzięła się nazwa „efekt Cocktail Party”. Dzieje się tak, ponieważ wiedza dotycząca naszego ja ma dla nas największe znaczenie, co wynikać może z procesów ewolucyjnych – żeby przetrwać, musieliśmy stawiać siebie w centrum uwagi, dbać przede wszystkim o swoje interesy.
Jak zastosować efekt Cocktail Party w praktyce?
Chcąc podnieść efektywność nauki z pomocą self –reference effect najlepiej wyobrazić sobie, że osobiście znaleźliśmy się w opisywanej przez tekst czy ćwiczenie sytuacji. Jeśli stosujemy mnemotechniki lub podobne techniki multisensorycznego kodowania informacji, wystarczy wyobrazić siebie w centrum tworzonych sieci skojarzeń. W czasie takiego kodowania wzrasta aktywność w korze przedczołowej mózgu.
Czym jest efekt pierwszeństwa i świeżości?
Kolejny efekt gotowy do natychmiastowego wykorzystania to efekt początku i końca, będący skutkiem efektu pierwszeństwa, primacy effect, i świeżości, recency effect. Efekt pierwszeństwa polega na tym, że przywiązujemy większą wagę do informacji, które otrzymujemy jako pierwsze, na początku wypowiedzi lub na początku nauki. Efekt świeżości natomiast dotyczy tendencji do zwracania większej uwagi na informacje otrzymywane pod koniec wypowiedzi – zazwyczaj łatwiej je zapamiętać.
Jak wykorzystać efekt pierwszeństwa i efekt świeżości?
Skoro nasz mózg najlepiej koduje informacje z początku i końca, to dotyczy to też mózgu naszych egzaminatorów, którzy najlepiej zapamiętają początek i koniec naszego wystąpienia na prezentacji czy ustnym egzaminie, co podpowiada, na co położyć szczególny nacisk.
Efekt początku i końca wynikający z efektów pierwszeństwa i świeżości warto zastosować również podczas samodzielnej nauki. Osiągniemy lepsze wyniki, gdy podzielimy nasz materiał i czas pracy na krótsze odcinki, uzyskując wiele początków i wiele końców, w czasie których efektywniej zapamiętujemy informacje.
W ramach takiej operacji dzielenia naszej nauki na wiele krótszych odcinków wykorzystujemy dodatkowo efekt przerwy, czyli spacing effect. Polega on tym, iż skuteczniejsze zapamiętanie materiału występuje wówczas, gdy uczymy się go nie w sposób skomasowany przez np. 2 godziny, ale w kilku mniejszych porcjach przedzielonych przerwami, w których trakcie warto poświęcić czas na aktywności angażujące mózg w inny sposób.
Efekt przerwy sprzężony z efektem początku i świeżości stosowany jest z powodzeniem w kursach SuperMemo, w których specjalny algorytm dostosowuje rytm i częstotliwość powtórek materiału do indywidualnych predyspozycji kursanta. Z metodą inteligentnych powtórek SuperMemo liczy się regularność i systematyczność, a nie długie przesiadywanie nad określonymi partiami materiału, które jest zazwyczaj mało efektywne.
Inne efekty psychologiczne i jak wykorzystać je w nauce?
Skoro wiemy, że nasz mózg mobilizuje się bardziej na początku i pod koniec nauki, co zrobić ze „środkiem materiału”, który wyraźnie gorzej zapamiętujemy?
Jeśli używaliście markerów do zaznaczania najważniejszych elementów lub pisaliście najbardziej istotne rzeczy DUŻYMI LITERAMI, to najwyraźniej próbowaliście wyrwać się z tej pułapki, korzystając z efektu von Restorffa, zwanego również efektem izolacji. Jego istotą jest tendencja do lepszego zapamiętywania przez nasz mózg tych informacji, które wyróżniają się z otoczenia. Równocześnie von Restorff odkrył, że informacje sąsiadujące z wyróżnionymi zapamiętujemy wyraźnie gorzej niż bardziej od nich oddalone.
Jeśli nie chcemy, by tak się stało, najlepiej wykorzystać efekt podwójnego kodowania, czyli efekt wyższości obrazu, pictorial superiority effect, który polega na tym, że lepiej zapamiętujemy obrazy aniżeli odpowiadające im słowa. Tworzone na podwójnym poziomie – czyli zarówno słownym, jak i obrazowym – ślady pamięciowe są rozległe i angażują wiele naszych mózgowych ośrodków przetwarzania, czego konsekwencją jest większa trwałość i dostępność tak zakodowanych informacji.
Czy da się ów psychologiczny efekt wykorzystać podczas nauki słówek angielskich, niemieckich czy podczas nauki innego języka?
Oczywiście – najlepiej wspomagając się mnemotechnikami bazującymi na wizualnych skojarzeniach lub idiomach zapamiętywanych poprzez obraz jak na załączonym przykładzie.
Ten efekt psychologiczny z powodzeniem wykorzystywany jest też w bestsellerowym kursie angielskiego Olive Green. Opiera się on na pełnometrażowym, interaktywnym filmie, w który zostajemy wciągnięci, żeby z pomocą fabuły i bohaterów filmu przyswoić sobie nowe słownictwo i gramatykę.
A gdy chcemy wzmocnić dodatkowo naszą naukę języka poprzez uczenie się „chunks”, czyli całych gotowych kawałków w postaci zwrotów i krótkich fraz, to z pomocą przyjdzie nam efekt działania, acting effect, polegający na lepszym zapamiętaniu całych fraz opisujących czynności wykonywanych podczas nauki. Wykorzystanie tego efektu psychologicznego jest szczególnie polecane dla kinestetyków, którzy kodują informację poprzez ruch i zaangażowanie fizyczne własnego ciała.
Czym jest efekt zależności od kontekstu?
Ostatnia zasada to efekt zależności od kontekstu, context-dependence effect, który został dowiedziony na słynnym doświadczeniu z nurkami, który zapamiętywali listy słów pod wodą. Odtwarzanie zapamiętanych informacji było znacznie wyższe wówczas, gdy znajdowali się w takich samych warunkach jak podczas zapamiętywania materiału, czyli pod wodą, a znacznie niższe, gdy odtwarzali materiał na plaży.
Jak wykorzystać ten efekt psychologiczny do nauki?
Nie jest łatwo odtworzyć kontekst występujący podczas kodowania informacji, zwłaszcza gdy składają się na niego doświadczenia zapachowe czy dotykowe, ale można skorzystać z jego znakomitych skutków, ucząc się na egzamin w takim stroju, w jakim będziemy zdawać egzamin. Zmiana stroju z ukochanych dżinsów i koszulki z nazwą ulubionego zespołu na garnitur lub garsonkę może wyglądać niezwykle, ale takież efekty da podczas samego egzaminu.
Wpływ Internetu na naszą pamięć, czyli efekt Google’a
Badania nad psychologicznymi efektami i pamięcią trwają cały czas zwłaszcza w obrębie zmian spowodowanych nowoczesnymi technologiami, czego przykładem jest niedawno ujawniony efekt Google, czyli tendencja do szybkiego zapominania informacji, które łatwo mogą być znalezione online. To pierwszy tego typu ujawniony efekt psychologiczny związany z oddziaływaniem na naszą pamięć nowoczesnych technologii.
Efekt Google’a został przebadany i ujawniony przez Betsy Sparrow z Uniwersytetu Columbia. Badania Sparrow pokazały, że nasze mózgi, zamiast zapamiętywać informacje, do których mamy dostęp w Internecie, zapamiętują to, gdzie je możemy znaleźć. Internet staje się więc pewnego rodzaju zewnętrznym rezerwuarem pamięciowym, na którym polega nasz umysł tak, jak na pamięci rodziny czy przyjaciół.
Jak wykorzystać wiedzę o tych wszystkich efektach psychologicznych?
Jak zebrać i zastosować te wszystkie efekty psychologiczne do nauki, a zwłaszcza w odniesieniu do nauki języka obcego?
Najlepiej próbować wdrażać efekty psychologiczne do nauki z pomocą doświadczonych osób lub narzędzi, które wykorzystują opisywane efekty w przemyślany i sprawdzony sposób.
Możecie podjąć współpracę z doświadczonym native’em, skorzystać z kursów takich, jak np. SuperMemo (jak już wspomnieliśmy, w kursach wykorzystywane są m.in. efekt podwójnego kodowania, efekt początku, przerwy czy świeżości) lub eksperymentować na własną rękę.
Wszystkie sposoby mogą przynieść podobne rezultaty, jednak przy samodzielnych próbach nauki z pomocą efektów psychologicznych, droga do odpowiednich wyników będzie zapewne nieco dłuższa. Jeśli nie macie czasu na eksperymenty i liczą się dla Was szybkie efekty, sięgnijcie po przetestowane rozwiązania.
