Interesuje Cię temat badań Hermana Ebbinghausa nad pamięcią? Ten artykuł jest dla Ciebie! Przeczytasz tu więcej o eksperymentach, które niemiecki psycholog opisał w swojej monografii. Dowiesz się również, które z teorii na jego temat są mitami.
Internet jest pełen mitów na temat efektów badań Hermana Ebbinghausa uczonego kojarzonego najczęściej z krzywą zapominania (ang. forgetting curve), a wiele tekstów i prezentacji powiela je, przypisując temu wybitnemu badaczowi również wyniki, których nie zawarł w swojej pracy. Mitem jest również teoria, że Ebbinghaus wymyślił spaced repetition – autorem inteligentnych powtórek oraz metody SuperMemo jest dr Piotr Woźniak. Ogólnie dostępne są niemiecka i angielska wersja monografii niemieckiego psychologa, a także skan pierwszego wydania z 1985 r. Ze względu na ich objętość i trudność języka poniżej zamieszczamy streszczenie opisu eksperymentów przedstawionych w rozdziałach 5-9.
Rozdział 5. Podczas eksperymentu Ebbinghaus zapamiętywał serie sztucznie utworzonych sylab pozbawionych jakiegokolwiek znaczenia. Na początek zbadał liczbę przebiegów czytania i recytacji potrzebną do natychmiastowego powtórzenia z pamięci serii sylab o określonej długości. Na przykład, o ile maksymalnie 7-sylabowe serie był w stanie zapamiętać i odtworzyć w wyniku jednego odczytania, do zapamiętania 16 sylab potrzebował średnio 30-tu, a dla 24 sylab aż 44-ech przebiegów. We wszystkich kolejnych eksperymentach Herman Ebbinghaus mierzy odtwarzalność (ang. retainability) wspomnienia serii sylab poprzez oszczędność w pracy, jaką trzeba włożyć w ich ponowne zapamiętanie, w porównaniu do pracy niezbędnej do zapamiętania nowej serii.
Rozdział 6. Eksperyment Ebbinghausa w tym dziale polegał na wykonaniu dwóch testów w odstępie 24 godzin. Najpierw starał się zapamiętać po sześć 16-sylabowych serii poprzez ich wielokrotne odczytanie, a następnie wyrecytowanie. Serie były podzielone na kilka grup w zależności od liczby odczytów — między 8 a 64. Najmniejsze liczby odczytów nie pozwalały więc na pełne zapamiętanie serii, największe dwukrotnie przekraczały liczbę potrzebną do skutecznego zapamiętania. Dla każdej z tych grup po 24 godzinach Ebbinghaus sprawdzał ilość czasu potrzebną do ponownego zapamiętania każdej z serii. W wyniku tego eksperymentu doszedł do wniosku, że każda kolejna runda czytania w pierwszym teście pozwalała zaoszczędzić ok. 13 sek. czasu przy ponownym zapamiętywaniu serii następnego dnia. Gdyby taki efekt miał się utrzymać dalej, to aby nadal w pełni pamiętać serie sylab drugiego dnia, liczba ich odczytów w dniu pierwszym powinna wynieść ok. 3-krotność minimum niezbędnego do zapamiętania, na przykład ok. 100 powtórzeń dla serii 16 sylab. Aby sprawdzić, czy tak jest, dla serii 12-sylabowych Ebbinghaus wykonał eksperyment, w którym liczba odczytów przy zapamiętywaniu pierwszego dnia 4-krotnie przekraczała minimum potrzebne do samodzielnego wyrecytowania z pamięci. Okazało się, że taka liczba nadal nie wystarczyła, aby bez „douczania” wyrecytować serie sylab po jednym dniu, a oszczędność czasu na douczanie po kolejnych nadmiarowych odczytach malała. W konkluzji badacz doszedł do wniosku, że liniowa zależność z pierwszego eksperymentu była prawdopodobnie wynikiem niedokładności pomiaru.
Rozdział 7. W kolejnym eksperymencie Ebbinghaus zapamiętywał po 8 serii, każda złożona z 13 sylab, a następnie testował czas spędzany na ponowne ich nauczenie po interwałach (odstępach) liczących odpowiednio od 20 minut, 1 godzinę, 9 godzin oraz 1, 2, 6 i 31 dni. Za każdym razem mierzył czas zapamiętania serii poprzez 2-krotne samodzielne wyrecytowanie jej bez błędu. W każdym przypadku, nawet po najkrótszym interwale, odtworzenie zapamiętywanych serii wymagało dodatkowego douczenia. Ebbinghaus mierzył czas douczania dla każdego interwału osobno i w rezultacie oszczędność czasu douczania w porównaniu do czasu potrzebnego na zapamiętanie zupełnie nowej serii. Oszczędności te sięgały od 58% dla najkrótszego interwału 20 minut, poprzez 34% dla 1 dnia, do 21% dla 31 dni. Ebbinghaus uznał, że oszczędności te są miarą wielkości pamiętania na koniec każdego interwału. Bazując na wynikach eksperymentu, skonstruował matematyczną formułę, która opisywała oszczędność douczania b (równoważną części informacji pamiętanej) jako funkcję zależną od logarytmu czasu t, który upłynął od pierwszego skutecznego zapamiętania: b = 100k/((log t)c +k), gdzie k i c to odpowiednio dobrane wartości stałe. W kolejnym dziale Ebbinghaus zauważa, że zastosowanie zaobserwowanych tu relacji byłoby uzasadnione tylko do serii o zbliżonej długości.
Tabela z angielskiego tłumaczenia monografii Ebbinghausa. Źródło: http://psychclassics.yorku.ca
Rozdział 8. Kolejny eksperyment posłużył do potwierdzenia (patrz eksperyment z rozdziału 5), że kolejne powtórki wpływają na utrwalenie informacji w pamięci. Sprawdzał on liczbę powtórzeń serii potrzebną do ich zapamiętania w kolejnych 6 dniach (I-VI) w odstępach 24-godzinnych.
Źródło: http://psychclassics.yorku.ca
Na bazie tego eksperymentu Ebbinghaus zauważa, że dłuższe serie sylab, których zapamiętanie wymaga większego wysiłku, są jednocześnie relatywnie łatwiejsze do ponownego zapamiętania, co może po prostu wynikać z większej liczby powtórzeń przy pierwszym zapamiętaniu, jednak względna oszczędność rośnie tutaj wolniej niż w eksperymencie z działu 5.
Ponadto, analizując oszczędności w re-zapamiętywaniu w kolejnych dniach, Ebbinghaus doszedł do wniosku, że dla większości wyników tworzą one malejący ciąg geometryczny, a więc oszczędności w kolejnych dniach podlegają stałemu zmniejszeniu o współczynnik będący wynikiem funkcji wykładniczej o potędze większej lub mniejszej w zależności od długości zapamiętywanych serii sylab. Jednocześnie zastrzega, że w tym wypadku jeszcze bardziej niż przy innych eksperymentach powyższy wniosek może być obarczony błędem wynikającym z małej ilości wyników.
Na koniec tego działu Ebbinghaus porównuje wyniki eksperymentów z działu 8 i 6, dochodząc do ogólnego wniosku, że powtórki rozłożone na kilka kolejnych dni są bardziej efektywne niż skumulowane. Wywodzi to z porównania efektu zapamiętywania (1) serii 12-sylabowych, które po średnio 68 powtórkach w dniu pierwszego zapamiętywania wymagały 7 powtórek do ponownego nauczenia, a dla porównania (2) łącznie średnio 38 powtórek rozłożonych na trzy dni dało efekt w postaci 6 powtórek potrzebnych do ponownego nauczenia w dniu 4-tym. Przypomnijmy, że w pierwszym eksperymencie liczba powtórzeń pierwszego dnia była istotnie nadmiarowa, a w drugim każdego dnia dokładnie wystarczająca do ponownego zapamiętania.
Rozdział 9. Ostatni rozdział Ebbinghaus poświęca badaniom skojarzeń, a dokładnie efektów zmiany kolejności zapamiętywanych sylab.
Najpierw zapamiętuje po 6 serii 16-tu sylab każda, a następnie po upływie 24 godzin zapamiętuje je ponownie w zmienionej kolejności, ponownie badając oszczędność czasu przy ponownej nauce. Przy czym zmiana kolejności następuje na 5 różnych sposobów, z różnym stopniem oddalenia od siebie początkowo sąsiadujących sylab: (a) najpierw sylaby nieparzyste, potem parzyste w danej serii, czyli z pominięciem jednej sylaby: 1, 3, 5, 7, 2, 4, 6, 8, (b) z pominięciem 2 i (c) 3 sylab w ramach każdej serii, (d) z pominięciem 7 sylab i jednocześnie zmianą serii co 2 sylaby oraz dla porównania (e) z zachowaniem niezmienionej pozycji pierwszej i ostatniej pozycji sylaby w każdej z 6 serii i losową kolejnością wszystkich pozostałych 84 sylab.
Dla niezmienionej kolejności sylab wynik oszczędności w nauce po jednym dniu został przez Ebbinghausa ustalony na poziomie 33,3%. Dla zmienionych kolejności sylab oszczędności wyniosły odpowiednio (a) 10,8%, (b) 7,0%, (c) 5,8%, (d) 3,3%, (e) 0,5%. Jak podsumował naukowiec, potwierdziło to, że znaczenie dla pamiętania serii ma zarówno bezpośrednie jak i dalsze sąsiedztwo poszczególnych sylab, przy czym siła powiązań maleje z rosnącą odległością między nimi.
Źródło: http://psychclassics.yorku.ca
Dzięki kolejnym eksperymentom opisanym w rozdziale 9 doszedł do wniosku, że przy nauce następnego dnia pewne oszczędności uzyskuje się również dla sekwencji zapamiętywanych ponownie w odwróconej kolejności, a nawet dla sekwencji z odwróconą kolejnością oraz pominięciem i przestawieniem co drugiej sylaby. Ebbinghaus zbadał również, jak liczba powtórek wykonanych przy pierwszej nauce wpłynęła na oszczędność w ponownej nauce odwróconych i poszatkowanych serii następnego dnia. Prezentuje to poniższa tabela, gdzie liczba powtórek wystarczająca do skutecznego powtórzenia serii wynosiła 32.
Źródło: http://psychclassics.yorku.ca
Ebbinghaus podsumowuje ten wynik, pisząc, że wielokrotne powtórki wykonane przy pierwszej nauce wpływają na wzmocnienie połączeń pamięciowych i skojarzeń pomiędzy poszczególnymi elementami serii. Serie złożone z elementów wcześniej związanych ze sobą, pomimo zmiany kolejności, są łatwiejsze do odtworzenia niż zupełnie nowe. Każdy element w wyniku wywołania go w świadomości ma zdolność pociągnięcia za sobą innych, a siła tych powiązań zależy od odległości i kierunku odtwarzania.
Na koniec Ebbinghaus zwraca uwagę, że serie, które po przestawieniu składały się w całości z sylab, których bezpośrednie poprzedniki wystąpiły wcześniej, czyli na przykład 2-ga seria z sylabami parzystymi, oznaczona podkreśleniem poniżej, zapamiętywana była szybciej niż poprzedzająca ją seria z sylabami nieparzystymi.
pierwsza nauka:
ponowna nauka po 1 dniu:
Autor podkreśla, że może to wynikać zarówno z błędu pomiaru jak i antycypacji wyniku powodującej podświadomie większe skupienie podczas zapamiętywania tych serii. Istnieje jednak również szansa, że łatwiejsze zapamiętywanie takiej serii wynika z tego, że bezpośrednie poprzedniki sylab w niej występujących zostały wcześniej wywołane z pamięci przy okazji nauki wcześniejszej sekwencji. Oznaczałoby to, że świadome powtórzenie części sylab powoduje podświadome wywołanie i wzmocnienie w pamięci sylab, które z nimi sąsiadował.
Chcesz nauczyć się języka, łącząc przyjemne z pożytecznym? Rewolucyjna wtyczka od Netflixa w połączeniu z metodą inteligentnych powtórek SuperMemo...
Metoda SuperMemo to wynik wieloletnich badań naukowych Piotra Woźniaka, dotyczących głównie… zapominania. Skupmy się jednak na zapamiętywaniu....
Zacznijmy od podstaw. Jak powszechnie wiadomo, wszystkie wspomnienia z czasem ulegają zapomnieniu. Nazwy, daty, fakty, obrazy, idee, które początkowo...